Partijen gerangschikt: van versterking tot risico voor de rechtsstaat
In dit artikel:
De Nederlandse Orde van Advocaten heeft de verkiezingsprogramma’s van alle partijen voor de Tweede Kamerverkiezingen 2025 systematisch doorgelicht op hun impact op de rechtsstaat. Elk voorstel is beoordeeld op zeven thema’s en ingekleurd met een driedelige schaal; omdat partijen sterk verschillen in aantallen voorstellen, is er uiteindelijk gerangschikt op percentage pro- dan wel anti-rechtsstatelijke maatregelen.
Slechts drie partijen scoren volledig binnen de grenzen van de rechtsstaat: Partij voor de Dieren, de gezamenlijke lijst GroenLinks–PvdA en Volt (dat in zijn programma onder meer ingrijpende verlagingen van de inkomstenbelasting voorstelt). Alle andere partijen bevatten minstens één maatregel die volgens de Orde strijdig is met rechtsstatelijke principes. Forum voor Democratie valt het meest op in absolute aantallen: 52 voorstellen werden als anti-rechtsstatelijk aangemerkt. De PVV heeft procentueel het grootste aandeel voorstellen dat de rechtsstaat ondermijnt. Ook partijen als BBB en JA21 doen dertig of meer voorstellen die de Orde als invloedrijk voor de rechtsstaat classificeert.
Aan de top wat betreft versterking van de rechtsstaat staat D66: 93,1 procent van hun voorstellen draagt volgens de toets bij aan de rechtsstaat, ondanks één punt van zorg (anonieme aangifte voor bedreigde personen). PvdD, SP, Volt en GroenLinks–PvdA completeren de kopgroep. In het midden vinden we onder meer Denk, NSC, CDA en ChristenUnie; bij die laatste is het opvallend dat ongeveer de helft van de voorstellen de rechtsstaat ondermijnt. Onderaan de lijst staan voornamelijk rechtse partijen: SGP, VVD en BBB scoren nog onder de 15 procent, terwijl FvD, JA21 en PVV geen enkele rechtsstatelijke versterkende maatregel hebben.
De Orde signaleert een duidelijke link tussen politieke richting en rechtsstatelijke impact: beleidsvoorstellen die vooral migratie beperken, vrijheden inkaderen in naam van veiligheid of zwaardere straffen promoten, botsen vaker met rechtsstaatprincipes. Ook constateert de Orde een trend in de tijd: waar in 2012 nog maar twee partijen voorstellen hadden die in strijd waren met de rechtsstaat, zijn dat er nu twaalf. De organisatie benadrukt dat blijvende beoordeling van programma’s belangrijk is om te volgen welke kant de Nederlandse politiek opgaat. Naast rechtsstatelijkheid blijven onderwerpen als woningmarkt, migratie, zorg en koopkracht voor veel kiezers doorslaggevend.